احیای آیین تاریخی نوروز در آذربایجان غربی/ تکم‌چی‌ها بهار را فریاد می‌زنند

به گزارش خبرنگار مهر، تکم آیین نوروزی مردم آذربایجان بوده که چند روز مانده به چهارشنبه سوری اجرا می شود، بر اساس سنتهای گذشته تکم چی با به حرکت در آوردن بز نر چوبی یا تکم و خواندن آوازها و تصنيف‌ها رسیدن بهار را به مردم مژده داده و از آنها هدایایی دریافت می کند، در اين نمايش مانند نوروزي‌خواني‌ها با تكيه بر بازي فردي و مهارت و شگردهاي شخصي بازيگر، تركيبي از روايت، حركات موزون و آواز اجرا مي‌شود.

آیین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان غربی بین 2 چهارشنبه پایانی سال یعنی کول و گول چرشنبه اجرا می شود. تکم گردانی با آداب و رسوم مردم آذربایجان عجین شده و این رسم فراموش شده در دهه های گذشته با نزدیک شدن عید نوروز اجرا می شد به طوری که مردم به انتظار تکم چی نشسته و انتظار داشتند که تکم چی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده کند.

تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد. این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرارمی گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت،  تکمچی چوب را بدست می گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می خواند، سر و صدای زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکمچی بوجود می آورد .

بر اساس رسمی دیرین در خطه آذربایجان در اسفندماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شد، مردم این جشنها را از اولین چهارشنبه اسفندماه معروف به یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین) شروع و مراسم چهارشنبه در دومین چهارشنبه که به ”خبرچی چرشنبه“ (چهارشنبه خبرچی) ، سومین چهارشنبه که به ”کول چرشنبه“ (چهارشنبه خاکستری) و چهارمین چهارشنبه نیز که به ”گول چرشنبه“ (چهارشنبه گل) معروف بود، ادامه می یافت.

به اعتقاد مردمان این سرزمین، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است و با توجه به اعتقاد عمیق به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش در زندگی مردم اولین چهارشنبه را منسوب به باد، دومین چهارشنبه ماه آخر سال نیز منسوب به خاک، سومین چهارشنبه منسوب به آتش و چهارمین چهارشنبه هم منسوب به آب بود.

آیین تکم خوانی که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.

آیین تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد، بازشناسی و کاربردی کردن آن قابل احیا و گسترش بود که در این راستا با ثبت ملی این آیین از سال گذشته به گفته کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی بعد از گذشت بیش از 3 دهه نوروز 90 این آیین در سطح استان تا پایان تعطیلات نوروزی اجرا و امسال نیز عملیاتی می شود.

اشعار تکم خوانی از نظر ساختاری جزو ترانه های عامیانه بوده و اوزان و هارمونی آن با توجه به نیاز و مقتضیات زمان جابجا و عوض می شود و هر تکمچی یا تکم گردان با آزادی کامل اشعار این آیین را عوض می کند، که به گفته حسن سپهرفر اشعار تکمچی های هر استان با یکدیگر متفاوت است.

همچنین لباس تکم گردانهای آذربایجان غربی سیاه با تزئینهای قرمز رنگ بوده و این در حالی است که تکم گردانهای سایر استانها لباس های قرمز و تزئینات سیاه رنگ بر تن کرده و نشاط بهاری را در آخرین روزهای زمستان به مردم ندا می دهند.

معروفترین شعر تکم گردانها نیز به شرح زیر است:

بو تکه آختا تکه / بویونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختاتکه

این بز نر ، بز نر آخته است / طنابی بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده می‌شود و به فروش می‌رسد / و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد /

جناب جبرئیل نامه گتوردی / گتور جگین پیمبره یتوردی/ مبارک قوللارین گویه گوتوردی/ سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک

جناب جبرائیل نامه آورد / به محض آوردن به پیامبر رسانید / پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که / این عید تازه تان مبارک باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک باد /

امیرالمومنین تخته چخاجاق / یزیدون بوینونا نوخدا وراجاق / شیرین شربت سو یرینه آخاجاق / سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک

حضرت امیرالمومنین ، به تخت ولایت خواهد نشست / و برگردن یزید افسار خواهد بست / و به جای آب در رودها شربتهای شیرین جاری خواهد شد / این عید تازه تان مبارک باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک باد /

یداله حاجی زاده  60 ساله تنها تکم گردان در قید حیات آذربایجان غربی است، هم اکنون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با توجه به ثبت ملی این اثر معنوی و فرهنگی با تربیت تکم گردانها مردم را به فرا رسیدن بهار مژده می دهند.